Wybrane sposoby zabezpieczenia wierzytelności

Prowadzenie każdego rodzaju działalności gospodarczej wiąże się z wysokim ryzykiem, zwłaszcza w dobie obecnej sytuacji gospodarczej. Jednym ze sposobów minimalizowania przedmiotowego ryzyka jest zabezpieczenie płynności finansowej poprzez stosowanie adekwatnych sposobów zabezpieczania wierzytelności na wypadek nieuczciwości czy też niewypłacalności podmiotów, z którymi podejmujemy współpracę.  

Hipoteka

Hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym również wierzytelność przyszłą. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej. Jeżeli zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać zmniejszenia sumy hipoteki.

Hipoteka jest najlepszym sposobem zabezpieczenia wierzytelności, ale jest to niestety droga długotrwała, a ponadto może się w rezultacie okazać, że trzeba będzie się dzielić z innymi wierzycielami, którzy również wpadli na ten pomysł zabezpieczenia wierzytelności.

Często powstaje wątpliwość co się dzieje w sytuacji, gdy mamy ustanowionych kilka hipotek, a np. druga w kolejności wygasa. W takim wypadku właściciel nieruchomości może zaciągnąć nowe zobowiązania i ustanowić nowego wierzyciela hipotecznego, ale tylko w granicach wygasłej hipoteki (przykładowo, gdy wygasła hipoteka była na 100 000 zł, ustanowienie nowego wierzyciela hipotecznego może być do kwoty 100 000 zł). Jest również dopuszczalne zawarcie umowy co do rozdysponowania opróżnionym miejscem hipotecznym.  Jeżeli właściciel nie złoży wniosku o wpis nowej hipoteki traci uprawnienie do dysponowania wolnym miejscem hipotecznym. Prawo to nie podlega egzekucji i nie można się go zrzec.  Kwestie rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym regulują przepisy od art. 101¹ do 101¹¹ ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Zastaw

Przepisy prawa cywilnego przewidują zasady kolejności zaspokajania wierzycieli wynikające z daty ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego. Wyjątek od tych zasad wprowadza art. 306 KC, zgodnie z którym  w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.

Kwestię ustanowienia zastawu reguluje art. 355 KC, który stanowi, że do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Natomiast jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa. Warto pamiętać o zawarciu umowy zastawu z datą pewną. Zgodnie bowiem z przepisem art. 355 § 3 KC zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną.

Wierzytelność można także zabezpieczyć zastawem rejestrowym, który regulują przepisy ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Zastaw rejestrowy może być ustanowiony także na rzeczach, prawach oraz wierzytelnościach, które mogą powstać w przyszłości.

Dodatkowym zabezpieczeniem poza ujawnieniem w rejestrze zastawów jest w przypadków pojazdów mechanicznych adnotacja w dowodzie rejestracyjnym pojazdu (art. 12 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów). Zgodnie z rozporządzeniem ministra właściwego do spraw transportu adnotacji tej dokonuje się na wniosek właściciela zastawu.

Z kolei w Ordynacji podatkowej spotykamy się z konstrukcją zastawu skarbowego. Ten sposób zabezpieczenia reguluje art. 42 Ordynacji, zgodnie z którym organ podatkowy dokonuje spisu rzeczy ruchomych oraz zbywalnych praw majątkowych, które mogą być przedmiotem zastawu skarbowego. Taki zastaw podlega wpisowi do Rejestru Zastawów Skarbowych. Decydująca jest przy tym data wpisu do rejestru.

W przypadku wzajemnej konkurencji między zastawem skarbowym a rejestrowym decydujące znaczenie ma data wpisu do właściwego rejestru.

Kolejnym rodzajem zastawu jest zastaw na przesyłce, który przewiduje prawo pocztowe w art. 31 i prawo przewozowe w art. 57.

Z zastawem możemy zetknąć się także w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Przepis art. 114 ww. ustawy stanowi bowiem, że w określonych w ustawie wypadkach Skarbowi Państwa przysługuje na zasądzonym roszczeniu ustawowe prawo zastawu.

Warto również zwrócić uwagę, że na uprawnienia wierzycieli hipotecznych użytkowania wieczystego, którzy utracili hipoteki wskutek wygaśnięcia użytkowania wieczystego. Na mocy art. 101 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przysługuje im bowiem ustawowe prawo zastawu na roszczeniach użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki albo inne urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanej nieruchomości. Natomiast o pierwszeństwie ustawowego prawa zastawu rozstrzyga pierwszeństwo hipotek obciążających wygasłe prawo użytkowania wieczystego.

Zadatek

W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. Natomiast w razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała. Z kolei jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony (art. 394 KC).

Bardziej korzystne zatem jest korzystanie z zadatku jako sposobu zabezpieczenia wierzytelności, niż z zaliczki, chociażby z uwagi na fakt, że zaliczka podlega zwrotowi.

W umowie przewidującej taką formę zabezpieczenia możemy swobodnie wskazać, kiedy zadatek będzie podlegał zwrotowi oraz w jakiej wysokości.

Zadatek jest swego rodzaju formą „groźby finansowej”, która motywuje strony umowy do wywiązania się z ciążących na nich obowiązkach wynikających z tej umowy.  

#Zabezpieczenie wierzytelności #Zabezpieczenie płatności #Hipoteka #Zastaw #Zadatek